مصرف آنتی بیوتیک ها د ر ایران

با توجه به اهمیت بالای موضوع مقاومت میکروبی، سازمان جهانی بهداشت (WHO) سالانه هفته ای را تحت عنوان هفته جهانی آگاهی در مورد آنتی بیوتیک در نظر گرفته است. بر اساس مقالات منتشره توسط سازمان جهانی بهداشت، مقاومت میکروبی به عنوان بزرگترین تهدید سلامت جهانی و امنیت غذایی قرن ۲۱ معرفی شده است. در کشور ما نیز هماهنگ با دیگر کشورها، تلاش های بی شماری در جهت تجویز و مصرف منطقی آنتی بیوتیک ها صورت گرفته است به نحوی که از طرق مختلف روند تجویز و مصرف آنتی بیوتیک ها و در نتیجه پیشگیری از بروز مقاومت میکروبی بهبود یابد. مقاومت به آنتی بیوتیک ها به این معناست که استفاده نابجا از آنتی بیوتیک ها باعث ظهور عوامل بیماری زای مقاوم به آنتی بیوتیک می شود و در نتیجه داروهای جدیدی باید کشف شود تا بیماری بهبود یابد و این موضوع باعث افزایش هزینه مراقبت های پزشکی و هزینه دارویی  و متاسفانه مرگ و میر بیماران خواهد شد.

از جمله اقدامات سازمان غذا و دارو و معاونت های غذا و داروی سراسر کشور در جهت کاهش مصرف غیرمنطقی آنتی بیوتیک ها می توان به این موارد اشاره کرد: 1- آموزش تخصصی گروه پزشکی درخصوص نحوه صحیح تجویز آنتی بیوتیک ها در قالب اجرای بازآموزی و قرار دادن آموزشها در برنامه درسی دوره تحصیل پزشکان عمومی، 2- تشکیل کمیته صیانت از تجویز منطقی آنتی بیوتیک ها در بیمارستانها ((Antibiotic Stewardships با هدف ایجاد زمینه برای بهره گیری از ایده های نوآورانه آموزشی کلیه اعضا در راستای صیانت از تجویز و تاثیر منطقی آنتی بیوتیک ها 3 - آموزش عمومی به جامعه در خصوص نحوه صحیح مصرف داروهای آنتی بیوتیک و پیشگیری از مصرف بدون تجویز پزشک از طریق برگزاری جشنواره، چاپ و توزیع کتاب و دیگر انتشارات مرتبط با موضوع. 4- نظارت بر نسخ تجویزی و ارسال بازخورد نسخ به پزشک به منظور ارتقاء استانداردهای تجویز آنتی بیوتیک ها.

شاخص اعلام شده از جانب سازمان جهانی بهداشت درخصوص میانگین نسخ حاوی آنتی بیوتیک، ۳۰ درصد می باشد. بنابر گزارشات بدست آمده از کمیته های نظارت بر تجویز و مصرف منطقی دارو در ایران، در بازه زمانی سالهای 1390 تا 1396 ، درصد نسخ حاوی آنتی بیوتیک کاهش چشمگیری داشته است به نحوی که از میانگین کشوری 45 درصد در سال 1390 ، به میانگین نزدیک به 35 درصد در سال 1396 کاهش یافته است. این کاهش نشان دهنده ثمربخش بودن آموزشهای به عمل آمده از جانب سازمان غذا و دارو و دانشگاه های علوم پزشکی کشور می باشد و ضرورت تداوم آموزش ها برای رسیدن به شاخص جهانی 30درصد را دوچندان می کند.

در مقایسه با برخی از کشورهای منطقه، میانگین نسخ حاوی آنتی بیوتیک به عنوان مثال در کشور پاکستان و برخی کشورهای آفریقایی بالاتر از ایران و در کشورهای عربستان و هندوستان، پایینتر از ایران می باشد.

براساس گزارشات بدست آمده از سازمان دامپزشکی کشور، نیمی از آنتی بیوتیک های تولید شده در جهان در طیور و دامها مورد استفاده قرار می گیرد و با مصرف فرآورده های دامی توسط انسان، آنتی بیوتیک ها وارد بدن فرد می شود. گسترش مقاومت میکروبی به آنتی‌بیوتیک‌ها نه تنها از تجویز و استفاده غیرضروری این ترکیبات در انسان بلکه از مصرف گسترده داروهای ضدمیکروبی در دامپزشکی بروز می نماید. بدیهی است عدم نظارت دقیق در این بخش می تواند مخاطرات تهدید کننده سلامت ایجاد کند و با بروز مقاومت میکروبی و بی اثر شدن آنتی بیوتیک های موجود، مرگ و میر ناشی از بیماری های عفونی خصوصا در بیماران بستری افزایش خواهد یافت. برای بسیاری از بیماران مبتلا به عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی، آنتی بیوتیک تجویز می شود. در حالیکه ویروسها به اثرات آنتی بیوتیکها حساس نیستند و پس از گذشت دوره بیماری، فرد بیمار خود بخود بهبود می بابد.

آنتی بیوتیک ها یکی از دسته های دارویی پر مصرف در کشور ما هستند. گرچه در گزارش منتشره از بازار دارویی کشور، آنتی بیوتیک ها پر فروشترین داروهای جدول فروش به حساب نمی آیند، ولی کپسول آموکسی سیلین 500mg تنها آنتی بیوتیک موجود در لیست ده داروی پر فروش و در رتبه سوم از میان ده داروی پر فروش سال 1399می باشد. همچنین مشاهده می شود از میان آنتی بیوتیک های مصرفی در کشور، آموکسی سیلین، آزیترومایسین و سفیکسیم به ترتیب سه آنتی بیوتیک پر فروش کشور ما در سال 1399 به شمار می روند.

بر اساس بررسی های انجام شده توسط دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده های سلامت سازمان غذا و دارو، میزان مصرف سالیانه 60 آنتی بیوتیک (گروه J01، آنتی بوتیک های با مصرف سیستمیک) در ایران 8/2 برابر بیشتر از میانگین مصرف سالیانه این آنتی بیوتیکها در کشورهای عضو OECD (سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) می باشد.

سازمان جهانی بهداشت برای ارزیابی و نظارت استفاده از آنتی بیوتیک ها، دسته بندی AWaRe را پیشنهاد کرده است تا این طبقه بندی به عنوان ابزاری برای حمایت بهتر از فعالیتهای نظارت بر آنتی بیوتیک درکشورها مورد استفاده قرار گیرد. برای کمک به کاهش مقاومت آنتی بیوتیک ها در سطح ملی و جهانی، طبقه بندی AWaRe  (Access, Watch, Reserve) ایجاد شده است.

آنتی بیوتیکهای گروه Watch پتانسیل مقاومت بالاتری دارند و در معرض خطر نسبتاً بالای مقاومت باکتریایی هستند. این داروها باید به عنوان هدف  اصلی برنامه های نظارت در اولویت قرار گیرند. در سالهای اخیر طبق بررسی های انجام شده توسط دفتر نظارت و پایش مصرف فراورده های سلامت سازمان غذا و دارو میزان مصرف آنتی بیوتیکهای این گروه رو به  افزایش است که این مساله تهدید جدی به شمار می آید چرا که با ادامه این روند کم کم به طور کامل در مقابل میکروب ‌ها خلع سلاح می‌ شویم.

دفتر نظارت و پایش مصرف فراورده های سلامت

سازمان غذا و دارو

آبان ۱۴۰۰